TS Nguyễn Văn Đính: Người Việt đang sinh ít con hơn vì giá nhà

Giữa tháng 7 vừa qua, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho biết tổng tỷ suất sinh của Việt Nam tiếp tục giảm, từ 2,01 con/phụ nữ năm 2022 xuống 1,96 vào năm 2023 và chỉ còn 1,91 năm 2024 – mức thấp kỷ lục trong lịch sử. Trong hai thập kỷ qua, phụ nữ Việt Nam ngày càng trì hoãn việc sinh con, chỉ sinh một con hoặc lựa chọn không sinh.

Theo TS. Nguyễn Văn Đính – Chủ tịch Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS), cùng với các yếu tố xã hội, kinh tế và văn hóa, chi phí nhà ở tăng nhanh đang trở thành một trong những nguyên nhân chính khiến người trẻ ngại lập gia đình và sinh con. 

“Gánh nặng tài chính từ căn nhà đầu tiên khiến nhiều người trẻ chần chừ với việc sinh con. Khi chi phí an cư vượt xa khả năng chi trả, kế hoạch làm cha mẹ buộc phải lùi lại”, ông Đính nhận định.

Dữ liệu của Viện Nghiên cứu và Đánh giá Thị trường Bất động sản Việt Nam (VARS IRE) cho thấy, gánh nặng tài chính khi mua nhà đã tăng mạnh trong 10 năm qua. Năm 2014, giá căn hộ trung bình của một gia đình vào khoảng 1,75 tỷ đồng, tương đương khoảng 2,6 tỷ đồng khi điều chỉnh theo lạm phát (trung bình khoảng 3,5%/năm). Đến giữa năm 2025, giá bán trung bình đạt 5,3 tỷ đồng, cao hơn 2,7 tỷ đồng so với giá trị quy đổi của năm 2014. Trong cùng giai đoạn, tổng tỷ suất sinh giảm từ khoảng 2,09 con/phụ nữ xuống còn 1,91 con/phụ nữ.

Từ năm 2019 đến 2024, giá căn hộ chung cư tại các thành phố lớn tăng mạnh – hơn 70% tại Hà Nội và gần 37% tại TP.HCM. Cùng lúc, tỷ suất sinh giảm với tốc độ “dễ thấy”. Theo TS. Đính, khi giá nhà vượt quá khả năng chi trả, nhiều gia đình trẻ buộc phải trì hoãn việc sinh con hoặc chỉ dừng ở một con để đảm bảo chi phí sinh hoạt. 

“Giá nhà cao không chỉ khiến người trẻ chậm kết hôn, mà còn thu hẹp quy mô gia đình trong tương lai”, ông nói.

Một nghiên cứu của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ cũng chỉ ra xu hướng tương tự. Khi giá nhà tăng 10%, tỷ lệ sinh của nhóm không sở hữu nhà giảm 1% tại các khu vực đô thị. Ngược lại, với nhóm đã có nhà, giá tăng lại tạo hiệu ứng “giàu lên”, thúc đẩy họ sinh sớm hoặc sinh nhiều con hơn. Lý do là nhà ở chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tài sản của hộ gia đình; khi giá trị nhà tăng, họ cảm thấy vững vàng hơn về tài chính và tự tin hơn trong việc sinh thêm con.

Thực tế tại Việt Nam cũng ghi nhận những giai đoạn mà giá nhà và tỷ lệ sinh cùng tăng. Các năm 2001–2003 và 2006–2008, thị trường bất động sản sôi động nhờ tín dụng nới lỏng và tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, giúp việc sở hữu nhà dễ dàng hơn. Trong thời gian đó, tổng tỷ suất sinh tăng nhẹ từ 2,12 con/phụ nữ năm 2002 lên 2,23 năm 2004, và từ 2,07 năm 2006 lên 2,08 năm 2008. Ở khu vực thành thị, mức sinh cải thiện rõ rệt, từ 1,7 con/phụ nữ năm 2002 và 2006 lên 1,87 và 1,83 lần lượt vào 2004 và 2008.

Tuy nhiên, sau giai đoạn này, giá nhà trung bình tiếp tục tăng trong khi tỷ suất sinh duy trì ổn định, rồi giảm mạnh kể từ năm 2021 – thời điểm thị trường bất động sản bước vào chu kỳ tăng giá nhanh. Theo VARS IRE, sự chênh lệch giữa tốc độ tăng giá nhà và tốc độ tăng thu nhập đang đẩy nhóm thu nhập trung bình và thấp ra khỏi khả năng sở hữu nhà ở, khiến “giấc mơ an cư” ngày càng xa vời.

TS. Nguyễn Văn Đính cho rằng, trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, giá nhà khó giảm sâu, việc giá nhà và tỷ suất sinh cùng tăng là gần như không thể xảy ra. 

“Khi nhà ở trở thành ‘đặc quyền’ của nhóm thu nhập cao, tỷ lệ sinh có thể duy trì trong nhóm này, nhưng sẽ suy giảm mạnh ở phần đông người dân không có khả năng mua nhà”, ông nói.

Theo đó, giá nhà không phải nguyên nhân duy nhất khiến tỷ lệ sinh sụt giảm, song là rào cản đáng kể trong việc thực hiện kế hoạch hóa gia đình. Để duy trì mức sinh hợp lý, TS. Đính cho rằng cần song song cải thiện khả năng tiếp cận nhà ở, tăng nguồn cung và phát triển các chính sách hỗ trợ tài chính cho nhóm thu nhập trung bình.

Kỳ Thư