Bảng giá đất dự kiến thay đổi 5 năm một lần

Dự thảo Luật sửa đổi Luật Đất đai 2024 đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường lấy ý kiến.

Tại dự thảo, Bộ đề xuất HĐND cấp tỉnh quyết định bảng giá đất 5 năm một lần, thay vì hàng năm như hiện hành. Bảng giá này có thể được công bố, áp dụng từ 1/1/2026 và sửa đổi, bổ sung khi cần thiết. Bảng giá đất sẽ được xây dựng theo loại đất, khu vực, vị trí. Với khu vực có bản đồ địa chính số và cơ sở dữ liệu giá, bảng giá sẽ được xây dựng đến từng thửa.

UBND cấp tỉnh quyết định ban hành hệ số điều chỉnh giá đất (hệ số K) áp dụng từ ngày 1/1 hàng năm. Hệ số điều chỉnh giá đất là tỷ lệ tăng, giảm giá của các loại đất tương ứng với khu vực, vị trí đã quy định trong bảng giá.

Hội đồng thẩm định bảng giá, hệ số K do Chủ tịch UBND cấp tỉnh thành lập. Hội đồng này tự quyết định việc thành lập tổ giúp việc và được thuê tư vấn xác định giá để thẩm định bảng giá, hệ số K.

Bảng giá đất là căn cứ để tính tiền sử dụng, tiền thuê khi Nhà nước giao, cho thuê, chuyển mục đích, công nhận quyền sử dụng. Bảng này cũng được dùng khi tính thuế, phí, lệ phí liên quan, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.

Theo Luật Đất đai 2024, hàng năm địa phương ban hành bảng giá, song thực tế triển khai gặp nhiều bất cập, đặc biệt là khoảng cách quá lớn giữa giá đất ở và nông nghiệp. Việc định giá phụ thuộc vào dữ liệu chưa đầy đủ, phương pháp định giá phức tạp, chịu tác động của thị trường, dẫn đến kết quả không thống nhất. Điều này khiến tiến độ giao, cho thuê, bồi thường giải phóng mặt bằng kéo dài, chi phí đầu tư tăng và làm giảm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng việc thay đổi bảng giá đất 5 năm một lần cùng hệ số K cập nhật hàng năm sẽ giảm thủ tục chồng chéo, tăng minh bạch khi tính tiền sử dụng, thuế, phí… hoặc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.

Cũng theo dự thảo, định giá đất có thể vẫn theo nguyên tắc thị trường . Thời điểm lựa chọn thông tin giá đầu vào khi xây dựng bảng giá, hệ số K trở về trước cũng được bổ sung. Điều này nhằm đảm bảo rõ ràng, thống nhất trong lựa chọn thông tin xác định giá đất để xây dựng bảng giá, hệ số điều chỉnh giá đất.

Trước đó, trong dự thảo Luật sửa đổi Luật Đất đai 2024 xin tham vấn ý kiến hồi tháng 7, Bộ Tài nguyên và Nông nghiệp từng đề xuất bỏ nguyên tắc thị trường trong việc định giá. Thay vào đó, việc định giá phải bảo đảm vai trò đại diện chủ sở hữu và quyền quyết định của Nhà nước. Kết quả này được Nhà nước sử dụng, tham khảo trước khi ra quyết định giá đất chính thức.

Chuyên gia lo ngại nguy cơ mua bán nhà đất “hai giá”

Trước đề xuất nói trên, một số chuyên gia cũng bày tỏ lo ngại về việc nhà nước toàn quyền định giá mà không có yếu tố thị trường sẽ làm gia tăng nguy cơ thiếu minh bạch, tái diễn cơ chế “hai giá” từng xảy ra trước đây, thất thu ngân sách và gây bất bình đẳng trong giao dịch.

Tình trạng “hai giá” đất là hiện tượng cùng một thửa đất nhưng tồn tại hai mức giá khác nhau: một là giá ghi trong hợp đồng, giấy tờ để tính nghĩa vụ tài chính (thường thấp); hai là giá giao dịch thực tế trên thị trường (thường cao hơn nhiều). Việc này diễn ra chủ yếu khi bảng giá đất do nhà nước ban hành không cập nhật kịp với giá thị trường.

Ông Đinh Minh Tuấn, Giám đốc Batdongsan khu vực miền Nam, cho rằng việc sử dụng bảng giá đất 5 năm có thể giúp thị trường giảm áp lực tài chính, ổn định tâm lý. Tuy nhiên, nếu bảng giá đất bỏ qua yếu tố thị trường dễ dẫn đến nguy cơ làm giảm nguồn thu ngân sách (giá đóng thuế thấp hơn nhiều so với giá giao dịch thực tế), tạo ra sự bất bình đẳng trong các giao dịch và chậm thích ứng với diễn biến thị trường.

Bên cạnh đó, theo ông Tuấn, nếu trao toàn quyền định giá cho cơ quan nhà nước mà thiếu sự tham gia của các tổ chức tư vấn độc lập sẽ xảy ra tình trạng áp đặt giá một chiều, thiếu cập nhật thực tiễn dễ gây ảnh hưởng đến quyền lợi người dân, nhất là trong công tác đền bù, giải tỏa, định giá nhà đất.

“Mỗi mục đích quản lý có thể áp dụng phương pháp định giá khác nhau, nhưng giá thị trường vẫn cần giữ vai trò tham chiếu để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Chuyên gia Trần Khánh Quang, Tổng giám đốc Công ty Việt An Hòa, cũng nhìn nhận việc bỏ yếu tố thị trường trong xác định giá đất là bước đi ngược với tinh thần cải cách của Luật Đất đai 2024 – vốn đã xóa bỏ khung giá đất và hướng đến cơ chế thị trường minh bạch.

Ông Quang lo ngại nếu nhà nước tự định giá đất mà không thông qua đơn vị thẩm định độc lập, lại áp dụng bảng giá đất cố định 5 năm, sẽ tái diễn các bất cập cũ như đền bù thiếu minh bạch, phát sinh hai mức giá và tình trạng lách thuế – những vấn đề từng buộc Chính phủ phải điều chỉnh phương pháp tính giá đất trước đây.

Cũng theo ông Quang, vấn đề không nằm ở tần suất cập nhật bảng giá đất mà ở việc đảm bảo dữ liệu đủ chính xác, bám sát thực tế. Điều này có thể thực hiện được khi hệ thống dữ liệu giao dịch và kê khai thuế đang dần hoàn thiện, cùng với các công cụ kiểm soát sốt đất, thổi giá. “Không nên quay lại cơ chế cũ, mà phải cải tiến cách làm theo hướng hiện đại, minh bạch hơn”, ông nói.

Đồng quan điểm, ông Võ Hồng Thắng, Phó tổng giám đốc DKRA Group, cho rằng không nên loại bỏ hoàn toàn nguyên tắc thị trường trong định giá đất. Theo ông, đây không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà còn là thước đo khách quan nhằm đảm bảo công bằng giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp. “Nếu áp dụng cơ chế định giá cứng, thiếu phản biện độc lập, sẽ dễ dẫn đến tình trạng tồn tại hai mức giá – trên giấy tờ và thực tế – vốn là bất cập kéo dài nhiều năm qua”, ông bày tỏ.

Ông Thắng cảnh báo việc nhà nước vừa giao đất, vừa định giá, vừa thu tiền mà thiếu cơ chế giám sát độc lập sẽ giống như “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Thay vì bỏ yếu tố thị trường, ông đề xuất nên phân nhóm người sử dụng đất để áp dụng chính sách hỗ trợ phù hợp, như giảm nghĩa vụ tài chính hoặc miễn nộp tiền sử dụng đất bổ sung khi chuyển mục đích.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng cho rằng để đảm bảo giá đất sơ cấp hợp lý, vẫn cần thành lập hội đồng định giá độc lập gồm đại diện chuyên gia, tổ chức tư vấn, người dân và doanh nghiệp. Hội đồng này phải dựa trên dữ liệu giao dịch thực tế, công khai, được cập nhật định kỳ và có cơ chế phản biện xã hội. Với các trường hợp không qua đấu giá, cần đơn vị thẩm định giá độc lập và cơ chế giải trình minh bạch.

Theo An Diệp